Xuyên Tâm Liên là một trong những cây thuốc được dân gian sử dụng phổ biến qua nhiều thế kỷ ở nhiều nơi trên thế giới như Châu Á, Châu Phi và Châu Mỹ,... Cây thường được sử dụng trong y học cổ truyền để điều trị các bệnh như cảm lạnh, viêm xương khớp, viêm họng và amidan, viêm loét dạ dày,... [1] Trong thời gian gần đây, các chế phẩm chiết xuất từ Xuyên Tâm Liên được tung ra thị trường và được quảng cáo với tác dụng phòng và điều trị bệnh Covid-19. Để có những thông tin chính xác về cây thuốc này, mời bạn đọc cùng tìm hiểu thông qua bài viết dưới đây.
Dược liệu Xuyên tâm liên (Nguồn: Internet)
Mô tả
1.Nguồn gốc và phân bố:
Xuyên Tâm Liên có tên khoa học là Andrographis paniculata (họ Acanthaceae), là một loài thảo dược phân bố nhiều nơi trên thế giới, đặc biệt là ở vùng Nam Á, Đông Nam Á như Ấn Độ, Srilanka, Java Pakistan, Trung Quốc, Philippines, Indonesia, Bangladesh, Việt Nam,...
Đây là cây thân thảo sống quanh năm, phân nhánh, mọc thẳng với chiều cao khoảng 30 -110 cm. Cây mọc ở hầu hết các loại đất như vùng đất bằng phẳng, sườn đồi, bãi rác, trang trại, bờ biển, ven đường,... phát triển tốt nhất ở những nơi râm mát như rừng, đất hoang.
2. Bộ phận dùng, thu hái và chế biến:
- Trong y học cổ truyền, lá và rễ cây được sử dụng nhiều. Hiện nay toàn bộ cây bao gồm rễ, thân, lá được sử dụng do được báo cáo chứa các chất hóa học có tác dụng dược lý.
- Thời điểm thu hoạch thường là vào mùa hè, khi cây bắt đầu ra hoa. Sau khi thu hoạch, cây được đem rửa sạch, cắt ngắn và phơi khô.
Các bộ phận của thảo dược Xuyên Tâm Liên
3. Thành phần hóa học:
- Các nhóm hoạt chất chính của Xuyên Tâm Liên bao gồm: diterpenoid, flavonoid và polyphenol.
- Trong các Diterpenoid, Andrographolide là hợp chất phổ biến và có tác dụng dược lý nhiều hơn cả. Các chất tương tự Andrographolide, 14-deoxy-11,12-didehydroandrographolide, Neoandrographolide, 14-deoxyandrographolide,...
- Bốn flavonoid trong Xuyên Tâm Liên , cụ thể là 7- O -methylwogonin, Apigenin, Onysilin và Axit 3,4-dicaffeoylquinic. [2]
4. Xuyên Tâm Liên có tác dụng phòng chống virus SAR-CoV-2 hay không?
Thảo dược Xuyên Tâm Liên được bào chế thành viên nén
Xuyên Tâm Liên chứa hoạt chất andrographolide - một diterpene lactone, được biết đến với đặc tính kháng virus phổ rộng. Andrographolide gần đây đã được dự đoán trong silico có hoạt tính chống SARS-CoV-2 mạnh mẽ thông qua việc nhắm mục tiêu cụ thể vào thụ thể ACE2 của vật chủ và các yếu tố virus, tức là, RNA polymerase phụ thuộc RNA, protease chính, protease 3-CL, PL protease, và tăng đột biến protein. Tuy nhiên chưa có các nghiên cứu trên người về tác dụng này. Một nghiên cứu tại Thái Lan cho thấy hiệu quả khả quan khi Xuyên Tâm Liên có thể giảm triệu chứng ở bệnh nhân nhiễm Covid-19 giai đoạn sớm. Tuy vậy, nghiên cứu này không có ý nghĩa thống kê do cỡ mẫu còn nhỏ. Vì vậy, có thể nói hiện tại chưa đủ bằng chứng để chứng minh tác dụng phòng ngừa và điều trị Covid-19 của Xuyên Tâm Liên. Tuy nhiên, ở Việt Nam rất nhiều công ty dược đua nhau sản xuất và quảng cáo quá về Xuyên Tâm Liên dẫn đến người dân bị hiểu nhầm dược liệu này như 1 thần dược điều trị Covid-19. [5][6]
5. Tác dụng dược lý:
5.1. Tác dụng điều trị cảm lạnh thông thường:
Dùng xuyên tâm liên đơn độc hoặc kết hợp cho thấy giảm các triệu chứng như đau họng, rùng mình, mệt mỏi, đau cơ, đau đầu, viêm mũi. Nó cũng có tác dụng trong phòng ngừa cảm lạnh trong một số nghiên cứu.
5.2.Tác dụng chống viêm:
- Andrographolide và Neoandrographolide có tác dụng ức chế các chủng vi khuẩn như Staphyllococcus Aureus, Shigela Shigae và Mycobacterum Tuberculosis.
- Viêm họng và viêm amidan: sử dụng Xuyên tâm liên cho thấy có tác dụng ngang với Acetaminophen trong việc giảm sốt và giảm đau.
- Viêm loét dạ dày: Andrographolid có tác dụng chống viêm loét dạ dày nhờ cơ chế chống tiết acid và bảo vệ niêm mạc dạ dày. Sử dụng Xuyên Tâm Liên hàng ngày trong 8 tuần có tác dụng giảm các triệu chứng của viêm loét dạ dày.
5.3. Tác dụng hạ đường huyết:
Nghiên cứu trên chuột cho thấy hoạt chất Andrographolide trong Xuyên Tâm Liên có tác dụng giảm đường huyết đáng kể. Một số hợp chất khác như 14-deoxy-11,12-didehydroandrographolide, Curcuma xanthorrhiza cũng cho thấy hoạt tính hạ đường huyết. Việc xác định thêm các hợp chất hạ đường huyết của Xuyên Tâm Liên và kết hợp với các cây thuốc khác cần được nghiên cứu sâu hơn để trở thành một lựa chọn điều trị cho bệnh nhân đái tháo đường.
5.4. Giảm đau và cứng khớp ở bệnh viêm xương khớp:
Xuyên tâm liên uống hàng ngày dường như có tác dụng giảm đau và cứng khớp ở bệnh nhân viêm khớp nhẹ đến trung bình.
5.5.Tác dụng bảo vệ gan:
Trong y học cổ truyền, Xuyên Tâm Liên được sử dụng rộng rãi như một tác nhân bảo vệ gan, kích thích nhiều enzym của gan. Các hợp chất andrographolide, neoandrographolide, 14-dexoyandrographolide, và 14-deoxy-11,12-didehydroandrographolide cũng được báo cáo là có tác dụng bảo vệ gan.
5.6.Tác dụng chống virus:
Xuyên Tâm Liên cho thấy khả năng ức chế nhiều virus như virus sốt xuất huyết (DENV-1), Herpes simplex loại 1 (HSV-1), Virus cúm A, virus HIV,... [3]
5.7.Tác dụng chống ung thư:
Andrographolide thể hiện cả tác động trực tiếp và gián tiếp lên tế bào ung thư bằng cách ức chế sự tăng sinh của tế bào ung thư, bắt giữ chu kỳ tế bào hoặc biệt hóa tế bào, tăng cường hệ thống miễn dịch của cơ thể chống lại tế bào ung thư; gây ra quá trình chết rụng và hoại tử của tế bào ung thư
5.8.Tác dụng điều hòa miễn dịch:
Trong khi có rất nhiều bằng chứng về tác dụng điều hòa miễn dịch của Xuyên Tâm Liên trên động vật, có rất ít bằng chứng lâm sàng về tác động của Xuyên Tâm Liên đối với hệ miễn dịch ở những người khỏe mạnh.
6. Tương tác:
- Thuốc ức chế miễn dịch: Xuyên tâm liên có thể làm tăng hoạt động miễn dịch, do đó khi kết hợp có thể giảm tác dụng của các thuốc này.
- Thuốc chống đông máu: Xuyên tâm liên kết hợp với thuốc chống đông máu có thể làm tăng nguy cơ bầm tím và chảy máu.
7. Lưu ý khi sử dụng Xuyên Tâm Liên:
- Xuyên tâm liên có thể không an toàn cho phụ nữ có thai, có thể gây sảy thai.
- Đối với phụ nữ cho con bú, chưa có đủ thông tin đáng tin cậy cho thấy xuyên tâm liên an toàn để sử dụng trên đối tượng này.
- Bệnh nhân mắc bệnh tự miễn như bệnh đa xơ cứng, lupus, viêm khớp dạng thấp nên tránh sử dụng xuyên tâm liên bởi có thể làm hệ miễn dịch hoạt động nhiều hơn, làm tăng các triệu chứng của bệnh tự miễn.
- Xuyên tâm liên có thể làm chậm quá trình đông máu, làm tăng nguy cơ chảy máu hoặc bầm tím ở những người bị rối loạn chảy máu. Nó cũng có thể gây chảy máu nhiều hơn và hạ huyết áp trong và sau phẫu thuật. Vì vậy cần ngưng sử dụng xuyên tâm liên ít nhất 2 tuần trước khi phẫu thuật. [4]
Tài liệu tham khảo
[1] Tác giả: Wen-Wan Chao, Bi-Fong Lin, Isolation and identification of bioactive compounds in Andrographis paniculata (Chuanxinlian), Pubmed, Ngày đăng: 17 tháng 5 năm 2010),
[2] Tác giả: Md. Sanower Hossain, Zannat Urbi, Abubakar Sule, K. M. Hafizur Rahman,
[3] Tác giả: Dược sĩ Khánh Linh, Xuyên Tâm Liên. Ngày đăng: 3 tháng 3 năm 2022. Andrographis paniculata (Burm. f.) Wall. ex Nees: A Review of Ethnobotany, Phytochemistry, and Pharmacology, Pubmed. Ngày đăng: 24 tháng 11 năm 2014)
[4] Tác giả: Chuyên gia WebMD, Andrographis - Uses, Side Effects, and More, WebMD.
[5] Bác sĩ: Quan Thế Dân. [SỰ THẬT] Xuyên Tâm Liên có phải thần dược chữa Covid-19? Songkhoemoingay.com
[6] Bộ Y tế cảnh báo 2 sản phẩm Xuyên Tâm Liên "nổ" công dụng kháng COVID-19 là giả mạo. Moh.gov.vn
Dược sỹ Lưu Anh (Cộng tác viên)
