Sỏi tiết niệu là bệnh khá thường gặp ở nước ta, chiếm tỉ lệ 5- 10% dân số. Tỉ lệ mắc sỏi tiết niệu tái phát nếu không được theo dõi điều trị sau 1 năm là 10%, 3 – 5 năm là 30%, sau 5 năm là 50%, sau 10 năm là 80~90%. Sỏi được tạo ra do nhiều nguyên nhân như: uống ít nước, bổ sung Canxi không đúng cách, rối loạn chuyển hóa, di truyền.... Vì vậy, để có hiệu quả ngăn chặn sự tái phát của sỏi tiết niệu là rất quan trọng. Phân tích chính xác thành phần sỏi cung cấp các đầu mối quan trọng để tiếp tục khám phá các nguyên nhân gây sỏi. Nghiên cứu dịch tễ học cho thấy rằng sự hình thành sỏi tiết niệu liên quan tới tình dục, độ tuổi, môi trường địa lý, thói quen ăn uống, điều kiện dinh dưỡng và các yếu tố khác. Trong số những yếu tố này, chế độ ăn uống liên quan rất nhiều tới sự hình thành sỏi tiết niệu. Có 5 loại sỏi tiết niệu:
- Sỏi Canxi Oxalate: Sỏi Canxi Oxalate hình thành do sự bài tiết nhiều chất Canxi và Oxalate.
- Sỏi Canxi Phosphate: Sỏi Canxi Phosphate hình thành khi trong nước tiểu chứa nhiều chất Canxi và Alkline, tức là nước tiểu có nồng độ pH cao.
- Sỏi a-xít Uric: Sỏi a-xít Uric hình thành do a-xít trong nước tiểu. Một chế độ ăn nhiều chất Purines (có trong thức ăn giàu chất đạm như thịt, cá, tôm, cua,...) có thể làm tăng lượng a-xít Uric trong nước tiểu. Nếu a-xít Uric tập trung trong nước tiểu, chính a-xít Uric hoặc nó cùng với Canxi sẽ hình thành nên sỏi tiết niệu.
- Sỏi Struvite: Sỏi Struvite là do nhiễm trùng thận. Việc bài tiết qua đường nước tiểu có thể ngăn ngừa sỏi Struvite.
- Sỏi Cystine: Sỏi Cystine là do sự rối loạn mang tính di truyền, sự rối loạn này gây ra rò rỉ Cystine từ thận vào nước tiểu tạo ra những thể kết tinh rồi dẫn tới hình thành sỏi.
Các loại sỏi tiết niệu và sỏi thận đã được phẫu thuật tại Bệnh viện Đa khoa Ninh Bình
Bước đầu tiên trong việc ngăn ngừa sỏi tiết niệu chính là phải biết nguyên nhân gây ra sự hình thành sỏi tiết niệu. Thông tin này giúp cho đội ngũ chăm sóc sức khỏe đưa ra chỉ dẫn, khuyến cáo trong việc thay đổi chế độ ăn uống để ngăn ngừa sỏi tiết niệu. Ví dụ như việc hạn chế chất Oxalate trong chế độ ăn uống sẽ giúp ngăn ngừa sỏi Canxi Oxalate nhưng không giúp cho việc ngăn ngừa sỏi a-xít Uric. Để xác định rõ được những loại sỏi tiết niệu có thể gửi mẫu sỏi sau khi lấy ra bằng việc phẫu thuật tới phòng thí nghiệm để phân tích; hoặc được phân tích bằng cách soi từ ống kính được đưa vào từ niệu quản tới bàng quang hoặc niệu đạo. Những yếu tố gây ra sỏi tiết niệu bao gồm: di truyền, môi trường, cân năng, lượng nước uống và chế độ ăn uống. Để ngăn ngừa sỏi tiết niệu gia tăng hoặc tái phát sau phẫu thuật thì chế độ ăn uống hợp lý là phương pháp hữu hiệu nhất. Tỷ lệ tái phát của bệnh nhân theo đúng chế độ ăn uống có thể giảm xuống dến 10% sau 5 năm. Con người có thể ngăn ngừa sỏi tiết niệu thông qua việc thay đổi lượng nước uống và phụ thuộc vào từng loại sỏi khác nhau thì thông qua việc thay đổi mức tiêu thụ Natri, protein động vật, Canxi, và Oxalate. Sự thay đổi trong chế độ ăn uống sẽ giúp ngăn ngừa sỏi tiết niệu; những khuyến cáo tùy theo từng loại sỏi tiết niệu như sau: Sỏi Canxi Oxalate: - Cắt giảm khẩu phần ăn uống chứa Natri. - Cắt giảm thành phần ăn chứa protein như thịt, trứng, cá. - Nạp đủ lượng Canxi từ thực phẩm hoặc uống bổ sung Canxi kết hợp thực phẩm. - Tránh thực phẩm chứa nhiều Oxalate như rau chân vịt (spinach), cây đại hoàng (rhubarb), hạnh nhân (nuts), bột lúa mì (wheat bran). Sỏi Canxi Phosphate: - Cắt giảm khẩu phần ăn uống chứa Natri. - Cắt giảm thành phần ăn chứa protein động vật. - Nạp đủ lượng Canxi từ thực phẩm hoặc uống bổ sung Canxi kết hợp thực phẩm. Sỏi a-xít Uric: - Hạn chế protein động vật. Sodium, thông thường là muối, là nguyên nhân khiến thận bài tiết nhiều Canxi trong nước tiểu. Sự tập trung nhiều Canxi, Oxalate và Phosphorus trong nước tiểu sẽ hình thành sỏi. Chúng ta nên cắt giảm thực phẩm có chứa Sodium trong khẩu phần ăn uống để giảm hàm lượng Canxi trong nước tiểu. Đáng chú ý nhất là việc uống đủ nước giúp ngăn ngừa tất cả các loại sỏi tiết niệu bởi việc uống nhiều nước sẽ pha loãng nước tiểu và thải loại những chất có thể gây ra sỏi. Đội ngũ chăm sóc sức khỏe khuyến cáo rằng mỗi người uống 2 tới 3 lít nước mỗi ngày. Người bị sỏi Cystine cần uống nhiều hơn. Lượng nước mỗi một người cần uống tùy thuộc vào thời tiết và mức độ hoạt động cơ thể - những người lao động chân tay hoặc vận động thể dục thể thao dưới thời tiết nóng cần uống nhiều nước hơn để bù đắp lượng nước tiêu hao khi ra mồ hôi. Tùy thuộc vào lượng nước tiểu một ngày mà chúng ta điều chỉnh lượng nước cần uống. nếu lượng nước tiểu quá ít, chúng ta cần uống nhiều nước hơn. Một số nghiên cứu còn chỉ ra rằng nước hoa quả như chanh và cam sẽ chống sỏi tiết niệu bởi vì chúng có chứa a-xít citric, a-xít này ngăn chặn sự kết tinh trong quá trình hình thành sỏi.
BS.CKII. Nguyễn Đình Đức
(K.Ngoại thận tiết niệu - BVĐKNB)
